H λέξη βιταμίνη προέρχεται από την λατινική λέξη «vita» που σημαίνει ζωή και από την λέξη «αμίνη» που προέρχεται από τα νιτρώδη συστατικά που βρίσκονται στην θειαμίνη. Επιγραμματικά, είναι οργανικές ουσίες μικρού μοριακού βάρους, δεν παρέχουν ενέργεια, όμως ρυθμίζουν τις αντιδράσεις του μεταβολισμού και είναι απαραίτητες για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού.
Από την αρχή του περασμένου αιώνα, οπότε και αναγνωρίστηκε η πρώτη βιταμίνη, έχει περάσει πολύς καιρός. Σήμερα, διάφοροι τύποι και μορφές πολυβιταμινικών σκευασμάτων έχουν κατακλύσει την αγορά.
Ο Ε.Ο.Φ. διατείνεται, πως τα συμπληρώματα διατροφής, όπως οι πολυβιταμίνες και άλλα σκευάσματα δεν υποκαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή. Πότε όμως είναι ωφέλιμη η πρόσληψη τους?
Γενικά, η διατροφή του ανθρώπου πρέπει να ικανοποιεί τρεις βασικές ανάγκες:
- την κάλυψη του οργανισμού σε ενέργεια που είναι απαραίτητη για την διατήρηση της ζωής και την πραγματοποίηση των μυικών του δραστηριοτήτων.
- την προμήθεια του οργανισμού με ουσίες που είναι απαραίτητες για την προστασία του, για την επιδιόρθωση φθαρμένων ιστών και για την αναπλήρωση του ύπνου.
- την προμήθεια ουσιών με ρυθμιστική δραστηριότητα που επιτρέπει την ρύθμιση πολλαπλών ζωτικών λειτουργιών.
Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι οι πολυβιταμίνες δεν ενεργούν από μόνες τους, αλλά σε συνεργασία με άλλες θρεπτικές ουσίες. Η λήψη ενός θρεπτικού συστατικού σε ποσότητα παραπάνω της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης δεν θα ωφελήσει περισσότερο, αλλά δυνητικά μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία (π.χ αυτό συμβαίνει με την βιταμίνη Ε). Επιπροσθέτως, η λήψη πολυβιταμινών δεν φαίνεται να έχει θετική δράση για τον καρκίνο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και την θνητότητα γενικότερα.
Παρόλα αυτά, οι βιταμίνες θα μπορούσαν να προσφέρουν κάποιες λύσεις. Τέτοιες καταστάσεις είναι τα ταξίδια, οι αυστηρές και περιοριστικές δίαιτες, οι χορτοφαγικές δίαιτες που υπάρχει έλλειψη της Β12, η έλλειψη της βιταμίνης D (που είναι κάπως σπάνια στις τροφές και οι μεγαλύτερες ποσότητες της προσλαμβάνονται από τον ήλιο), η ανάγκη σε σίδηρο στις γυναίκες (πλην αυτών που έχουν περάσει στην εμμηνόπαυση), η υπέρμετρη διατροφή με κονσέρβες (που οδηγεί στην μερική ή ολική καταστροφή των υδατοδυαλυτών βιταμινών), το υπερβολικό κάπνισμα και η κατανάλωση οινοπνεύματος ή άλλων ουσιών.
Επιπλέον, στην διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν μελέτες που αναφέρουν ότι η λήψη μεγάλων ποσοτήτων αναψυκτικών cola εξαντλούν τον οργανισμό από την βιταμίνη Β2
Το να πίνει κάποιος αλόγιστα και τυφλά πολυβιταμίνες, που περιέχουν αχρείαστα θρεπτικά συστατικά, χωρίς να έχει επίγνωση των πραγματικών ελλείψεων που ενδεχομένως έχει, είναι τουλάχιστον επιπόλαιο.
Εκτός από τον μικρό, αλλά υπαρκτό κίνδυνο για τοξικότητα από τις πολυβιταμίνες, πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι:
- οι έλεγχοι που γίνονται στις πολυβιταμίνες, αλλά και σε όλα τα συμπληρώματα διατροφής είναι λιγότεροι και λιγότερο αυστηροί σε σχέση με αυτούς που γίνονται στα φάρμακα, γιατί οι βιταμίνες, τα αμινοξέα, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία υπάρχουν στις τροφές μας και έτσι δεν θεωρούνται ξένες ουσίες.
- λόγω αυτής της χαλαρότητας των ελέγχων, σε αρκετές περιπτώσεις (ευτυχώς όχι πολλές) οι παρασκευαστές ψεύδονται για ένα ή παραπάνω συστατικό στο σκεύασμα τους ή χρησιμοποιούν περίεργες και «πονηρές» μεθόδους για την παρασκευή της πολυβιταμίνης τους.
- κανένα θρεπτικό συστατικό δεν λειτουργεί μεμονωμένα στο σώμα. Ορισμένα συστατικά μπορεί εν τέλει να καταλήξουν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, όπως λόγου χάρη συμβαίνει
- με το μαγνήσιο, τον σίδηρο, και τον ψευδάργυρο,
- με την απορρόφηση του μαγνησίου που επηρεάζεται από τις συγκεντρώσεις του ασβεστίου και του ψευδάργυρου ή ακόμα
- με την ανάγκη για λήψη ψευδάργυρου μετά από υψηλές δόσεις βιταμίνης Β6.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής: Πριν πάρουμε οτιδήποτε χρειάζεται να επισκεφτούμε τους ειδικούς. Πρέπει πρώτα να γίνει αιματολογικός έλεγχος για το επίπεδο των βιταμινών στο αίμα και στην συνέχεια να παρέμβουμε αφενός στον τρόπο ζωής μας και αφετέρου στην διατροφή και τις διατροφικές πρακτικές μας. Δεν πρέπει επ’ ουδενί να ξεχνάμε ότι ο καλύτερος τρόπος για την λήψη βιταμινών, αμινοξέων, μετάλλων και ιχνοστοιχείων είναι η διατροφή. Οι όποιες παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι στοχευμένες και να έχουν επικουρικό χαρακτήρα. Είναι πολύ πιο αποδοτικό να κάνουμε λήψη μεμονωμένων θρεπτικών συστατικών, όπως και όταν χρειάζεται, παρά να αγοράζουμε οποιοδήποτε είδος και μορφή πολυβιταμίνης.
Η επιστημονική κοινότητα οφείλει να προχωρήσει στην ενημέρωση του κοινού για την σωστή χρήση των παραπάνω σκευασμάτων για να επιτευχθεί η σωστή θρεπτική πρακτική του κοινού και να προστατευτεί το κοινό από πιθανή υπερκατανάλωση.
Τέλος, θα πρέπει να προτιμώνται εγκεκριμένες και δοκιμασμένες εταιρείες συμπληρωμάτων διατροφής και όχι αμφιβόλου προελεύσεως διαδυκτιακές και μη εταιρείες, γιατί υπάρχει τεράστια διαφορά ποιότητας και αξιοπιστίας.
Χρήστος Μπαλαμπίνης. Εργοφυσιολόγος – Κινησιολόγος
Ο Χρήστος Μπαλαμπίνης γεννήθηκε στην Αθήνα.
Αποφοίτησε από το College of Sports Sciences (BSc, τομέας Βιολογικών Σπουδών)
MSc τετραετούς διάρκειας από το University of Massachusetts Amherst (Εργοφυσιολογία και Σωματική Σύσταση). Εκείνη την περίοδο χρημάτισε επίσης έμμισθο ερευνητικό μέλος και μέλος της διδακτικής ομάδας στο τμήμα της Εργοφυσιολογίας και Σωματικής Σύστασης του University of Massachusetts Amherst.
H διδακτορική του διατριβή, σχετικά με την εφαρμοσμένη φυσιολογία της αναπνοής, εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας της Αναπνοής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και στο Εργαστήριο Λειτουργικού Ελέγχου της Αναπνοής στο νοσοκομείο «Άγιος Σάββας».
Μεταξύ άλλων:
- Παρακολούθησε σειρά μετεκπαιδευτικών σεμιναρίων (τέσσερα έτη) με θέμα την Εφαρμοσμένη Φυσιολογία της Αναπνοής, υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας
- Ομιλητής σε εγχώρια και διεθνή συνέδρια. Έχει δημοσιεύσει ερευνητικές μελέτες με θέματα την εργοσπιρομετρία, την καρδιοαναπνευστική αποκατάσταση, την διατροφή και την άσκηση.
- Έχει συνεργαστεί με την Εθνική ομάδα Πετοσφαίρισης γυναικών, με την Ελληνική Ιστιοπλοϊκή Ομοσπονδία, καθώς και με ομάδες, αθλητές και αθλήτριες υψηλού αγωνιστικού αθλητισμού στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
- Την τελευταία εξαετία είναι επιστημονικός συνεργάτης της Εθνικής ομάδας Επιτραπέζιας Αντισφαίρισης.
- Είναι ενεργό μέλος των παρακάτω οργανισμών:
- American Society of Exercise Physiologists
- Nutrition Society (UK)
- British Association for Holistic Medicine and Health Care